Ο ταξιδιώτης ως άλλος στον εαυτό του
Από τον Φώτη Τερζάκη Sir Richard F. Burton
Ταξίδι στα ιερά τεμένη. Μεδίνα, Μέκκα, 1853,
μτφρ.: Αλέξης Καλοφωλιάς,
πρόλ.: Ιόλη Δελιβάνη
εκδόσεις Ασβός, σ. 256, ευρώ 13,75
Η προσωπικότητα του κάπτεν σερ Ρίτσαρντ Φράνσις Μπάρτον (1821-1890) είναι σχεδόν μυθική. Και μόνον η απαρίθμηση των ιδιοτήτων που συγκέντρωνε στο πρόσωπό του αυτός ο παράξενος άνδρας από το Ντέβον, γιος αξιωματικού του βρετανικού στρατού, προκαλεί δέος: γλωσσολόγος, μεταφραστής, συγγραφέας, στρατιώτης και διπλωμάτης, δεινός εξερευνητής κι ερασιτέχνης εθνογράφος, περιστασιακά χαρτογράφος, εκπαιδευτής άγριων ζώων και υπνωτιστής, με ασύγκριτο ταλέντο στις μεταμφιέσεις, αντλούσε πάνω απ' όλα μια σχεδόν παιδική χαρά να παραβιάζει κάθε είδους συμβάσεις και να προκαλεί. Η φήμη που τον περιέβαλλε, τροφοδοτημένη εσκεμμένα από τον ίδιον και βασισμένη, όπως έχει ειπωθεί, όχι τόσο στο τι έκανε όσο στο τι ήταν ικανός να κάνει, μεγέθυνε ακόμα περισσότερο την ούτως ή άλλως ασυνήθιστη περίπτωσή του στις διαστάσεις εωσφορικής μυθιστορηματικής φιγούρας. Και αν τα πραγματικά επιτεύγματά του αρκούν για να του δώσουν εξέχουσα θέση σε δύο τουλάχιστον διαφορετικές γενεαλογίες, των σκαπανέων του Οριενταλισμού επίπεδου William Jones, Anquetil-Duperron και Sylvester de Sacy, και μεγάλων εξερευνητών, όπως ο Marco Polo, ο Livingston και ο Stanley, η διασταύρωσή τους στο ίδιο πρόσωπο τον στεφανώνει με την αύρα μιας δυσεύρετης ιδιομορφίας.
Οι μεταφράσεις και τα γραπτά του Ρ.Φ. Μπάρτον φτάνουν περίπου τα 80 έργα. Ηταν ο πρώτος που μετέφερε στ' αγγλικά σκανδαλώδη για τα κριτήρια της εποχής έργα της ανατολικής ερωτολογίας, όπως το Κάμα Σούτρα, οι Χίλιες και μία νύχτες, ο Αρωματισμένος κήπος των αισθήσεων του σεΐχη Νεφζάουι, αλλά και τις Λουσιάδες του Καμόενς· έγραψε ποίηση, μιμούμενος αραβικά πρότυπα, ποτισμένη από σουφικές δοξασίες και αναθυμιάσεις του οπίου και του χασίς· συνέταξε γεωγραφικές αναφορές και φιλοτέχνησε τοπογραφικά σχέδια· ίδρυσε την Εταιρεία «Κάμα Σάστρα» για την έκδοση απαγορευμένων έργων ερωτικού μυστικισμού και την Ανθρωπολογική Εταιρεία του Λονδίνου (το 1963, με τον James Hunt)· το αποκορύφωμά του όμως είναι οι ημερολογιακού τύπου καταγραφές των εξερευνήσεών του στη Μέση Ανατολή, στην Ανατολική και τη Δυτική Αφρική και τη Νότιο Αμερική - τις οποίες υποβοήθησε το ότι, μετά την εγκατάλειψη της στρατιωτικής υπηρεσίας και τη φήμη που κέρδισε από τα πρώτα περιηγητικά του κατορθώματα, υπηρέτησε ως βρετανός πρόξενος στην Ισημερινή Γουινέα, στη Βραζιλία, στη Δαμασκό και στην Τεργέστη. Ανάμεσα σε αυτά τα κατορθώματα, σπουδαιότερες είναι ίσως οι δύο αποστολές στην Ανατολική Αφρική -από τη Σομαλία το 1854 και από τη Ζανζιβάρη το 1856- με τον συνταγματάρχη Speke και με μυστικό σκοπό την ανακάλυψη των πηγών του Νείλου: ο Μπάρτον έγινε ο πρώτος Ευρωπαίος που πάτησε, μετά τη Μεδίνα και τη Μέκκα, ένα άλλο μυθικό μουσουλμανικό άβατο, την πόλη του Χαράρ (όπου, 35 χρόνια αργότερα, θα γινόταν ο τάφος του Ρεμπώ)· μαζί με τον Speke ήταν οι πρώτοι λευκοί που αντίκρισαν τη λίμνη Ταγκανίκα, και μόνος του ο Speke αργότερα βρήκε τη λίμνη Βικτωρία, την όντως απώτατη πηγή του Λευκού Νείλου.
Παρά την υπερβολική τόλμη του και την περιώνυμη αγριότητά του στις συμπλοκές, ο Ρ.Φ. Μπάρτον δεν υπήρξε καλός στρατιώτης, για τον ίδιο λόγο που δεν υπήρξε προηγουμένως καλός φοιτητής: λόγω της απείθαρχης φύσης του, της απόλυτης αδυναμίας του να ενταχθεί σε οιαδήποτε ιεραρχική δομή. Δείχνοντας ένα πρώιμο ταλέντο στις γλώσσες, που διευκολύνθηκε από την παραμονή της οικογένειάς του σε διάφορα μέρη της Ευρώπης, όταν αργότερα αποβλήθηκε από το Τρίνιτι Κόλετζ, κατατάχτηκε στον στρατό της Εταιρείας των Ανατολικών Ινδιών βλέποντάς το σαν ευκαιρία να μελετήσει τις γλώσσες και τα ήθη των τοπικών πληθυσμών. Κερδίζοντας γρήγορα μια εντυπωσιακή επάρκεια σε αρκετές ινδικές γλώσσες και διαλέκτους -ινδουστάνι, γκουτζαράτι, παντζάμπι και μαράθι, μεταξύ άλλων-, στράφηκε στα αραβικά και στα περσικά. Εκείνο που τον διακρίνει από τους ακαδημαϊκούς Οριενταλιστές, όμως, είναι η οξεία του αίσθηση τής συνέχειας που υπάρχει ανάμεσα στη γλώσσα, τους σωματικούς τρόπους, την κοσμοαντίληψη και τα ήθη. Σε αυτό το σαρκικό βίωμα τής γλώσσας, αν μπορούμε να το πούμε έτσι, οφείλεται η εντυπωσιακή ικανότητά του να υποκρίνεται τον ιθαγενή ανάμεσα σε πολλές διαφορετικές κοινότητες. Και για να θέσει σε δοκιμασία αυτό του το πλεονέκτημα απέναντι στους ακαδημαϊκούς λογίους, του οποίου είχε πάντα μια υπεροπτική επίγνωση, σχεδίασε το παράτολμο εγχείρημα που έμελλε να τον κάνει εν πρώτοις διάσημο: να επισκεφθεί τα ιερά προσκυνήματα της Μέκκας και της Μεδίνας, αυστηρώς απαγορευμένα σε μη μουσουλμάνους, μεταμφιεσμένος σε Αφγανό δερβίση.
Εχοντας εξασφαλίσει μιαν άδεια από τη Βασιλική Γεωγραφική Εταιρεία και την έγκριση από τη στρατιωτική του υπηρεσία, ο Μπάρτον πραγματοποίησε το αδιανόητο ταξίδι του στις 3 Απριλίου του 1853 επί πέντε μήνες. «Τι άλλο μου απέμενε παρά ν' αποδείξω, στην πράξη, ότι αυτό που θα μπορούσε να αποβεί επικίνδυνο για τους άλλους ταξιδιώτες ήταν ασφαλές για μένα;» (σελ. 29) γράφει με τη χαρακτηριστική του υπεροψία στο προοίμιο του ταξιδιωτικού του ημερολογίου· και το απέδειξε περίτρανα. Το βιβλίο του Προσωπική αφήγηση ενός προσκυνήματος στη Μεδίνα και στη Μέκκα (1855) θα γίνει η πρώτη συγγραφική του επιτυχία - και θα τον εκθέσει ταυτόχρονα σε πολλών ειδών επικρίσεις: η έστω εικονική αλλαξοπιστία δεν είναι, για τα βικτοριανά ήθη, η πιο ενδεδειγμένη συμπεριφορά ενός τζέντλεμαν. Ο τρόπος που ο ίδιος απαντά στους επικριτές του, αρκετά χρόνια αργότερα, αποκαλύπτει μια ευρύτητα πνεύματος, η οποία επίσης διαχωρίζει τον Μπάρτον από τους τυπικούς ευρωπαίους ιμπεριαλιστές με τον κοντόφθαλμο εθνοκεντρισμό και τον υφέρποντα ρατσισμό τους: «Ποιο είναι το στοιχείο του Μουσουλμανικού Προσκυνήματος που το καθιστά τόσο αποκρουστικό στους Χριστιανούς· τι είναι αυτό που το καθιστά αντικείμενο "πνευματικής γελοιοποίησης"; Μήπως δεν λατρεύουν και αυτοί τον Αβραάμ, τον Πατέρα των Πιστών; Μήπως ο Λοκ, και ακόμα υψηλότερες διάνοιες, δεν θεωρούσαν τους Μωαμεθανούς αιρετικούς χριστιανούς - Αρειανιστές για την ακρίβεια, οι οποίοι μέχρι το τέλος του 4ου αιώνα αντιπροσώπευαν τον κύριο όγκο των βορειοευρωπαίων Χριστιανών; [...] Γεγονός είναι πως υπάρχουν έντιμοι άνθρωποι οι οποίοι πιστεύουν ότι οι γενικές αρχές του Ισλάμ πλησιάζουν περισότερο τη γνήσια πίστη του Ιησού απ' ό,τι οι τροποποιήσεις που έχουν επιφέρει σ' αυτήν ο Παύλος και ο Αθανάσιος και οι οποίες στις μέρες μας έχουν διαιρέσει το ινδοευρωπαϊκό εκκλησίασμα σε Καθολικούς και Ρωμαιοκαθολικούς, Ελληνορθόδοξους και Ρώσους, Λουθηρανούς και Αγγλικανούς. [...] Στην πράξη, μια επίσκεψη μετά τη Μέκκα στο αγγλοϊνδικό Αντεν [...] μ' έκανε να πιστέψω ότι οι Μουσουλμάνοι είναι πιο ανεκτικοί, πιο φωτισμένοι, πιο φιλεύσπλαχνοι απ' ό,τι πολλές κοινότητες αυταποκαλούμενων Χριστιανών» (σελ. 20-21).
Το πρώτο έργο του Ρ.Φ. Μπάρτον που εκδίδεται στα ελληνικά, προσεκτικά επιμελημένο και μεταφρασμένο, είναι μια επιλογή κρίσιμων αποσπασμάτων από το παραπάνω βιβλίο. Οπωσδήποτε λίγο, αλλά είναι τουλάχιστον μια αρχή. Επιτρέπει να γνωριστεί κανείς με τις απαράμιλλες ιδιομορφίες του ύφους του -τον ακραίο, ωμό μερικές φορές, ρεαλισμό του, το σαρδόνιο χιούμορ, την προσοχή σ' εξωφρενικές λεπτομέρειες που διαφεύγουν από το μη ασκημένο μάτι, τη φυσικότητα της αφήγησης, που συχνά παρεμβάλλει πρακτικές οδηγίες για τον μελλοντικό ταξιδιώτη, τις μακροσκελείς, κοπιώδεις υποσημειώσεις που κλείνουν έναν τεράστιο γλωσσολογικό και πραγματολογικό πλούτο, αποθησαύρισμα προφανούς εμπειρίας ζωής- και ανοίγει, με παραστατικότητα την οποία τα σημερινά μας κριτήρια θα έλεγαν κινηματογραφική, μιαν απροδόκητα ζωντανή ενόραση σ' έναν κόσμο που για μας σήμερα μοιάζει βαλσαμωμένος σε μια σειρά γοητευτικές λιθογραφίες. Προπαντός, εικονίζει την απόλυτη εκδοχή του ταξιδιού: τη διάβαση των συνόρων της προσωπικής ταυτότητας, το βίωμα του ταξιδιώτη ως άλλου στον εαυτό του.
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ
Ταξίδι στα ιερά τεμένη. Μεδίνα, Μέκκα, 1853,
μτφρ.: Αλέξης Καλοφωλιάς,
πρόλ.: Ιόλη Δελιβάνη
εκδόσεις Ασβός, σ. 256, ευρώ 13,75
Η προσωπικότητα του κάπτεν σερ Ρίτσαρντ Φράνσις Μπάρτον (1821-1890) είναι σχεδόν μυθική. Και μόνον η απαρίθμηση των ιδιοτήτων που συγκέντρωνε στο πρόσωπό του αυτός ο παράξενος άνδρας από το Ντέβον, γιος αξιωματικού του βρετανικού στρατού, προκαλεί δέος: γλωσσολόγος, μεταφραστής, συγγραφέας, στρατιώτης και διπλωμάτης, δεινός εξερευνητής κι ερασιτέχνης εθνογράφος, περιστασιακά χαρτογράφος, εκπαιδευτής άγριων ζώων και υπνωτιστής, με ασύγκριτο ταλέντο στις μεταμφιέσεις, αντλούσε πάνω απ' όλα μια σχεδόν παιδική χαρά να παραβιάζει κάθε είδους συμβάσεις και να προκαλεί. Η φήμη που τον περιέβαλλε, τροφοδοτημένη εσκεμμένα από τον ίδιον και βασισμένη, όπως έχει ειπωθεί, όχι τόσο στο τι έκανε όσο στο τι ήταν ικανός να κάνει, μεγέθυνε ακόμα περισσότερο την ούτως ή άλλως ασυνήθιστη περίπτωσή του στις διαστάσεις εωσφορικής μυθιστορηματικής φιγούρας. Και αν τα πραγματικά επιτεύγματά του αρκούν για να του δώσουν εξέχουσα θέση σε δύο τουλάχιστον διαφορετικές γενεαλογίες, των σκαπανέων του Οριενταλισμού επίπεδου William Jones, Anquetil-Duperron και Sylvester de Sacy, και μεγάλων εξερευνητών, όπως ο Marco Polo, ο Livingston και ο Stanley, η διασταύρωσή τους στο ίδιο πρόσωπο τον στεφανώνει με την αύρα μιας δυσεύρετης ιδιομορφίας.
Οι μεταφράσεις και τα γραπτά του Ρ.Φ. Μπάρτον φτάνουν περίπου τα 80 έργα. Ηταν ο πρώτος που μετέφερε στ' αγγλικά σκανδαλώδη για τα κριτήρια της εποχής έργα της ανατολικής ερωτολογίας, όπως το Κάμα Σούτρα, οι Χίλιες και μία νύχτες, ο Αρωματισμένος κήπος των αισθήσεων του σεΐχη Νεφζάουι, αλλά και τις Λουσιάδες του Καμόενς· έγραψε ποίηση, μιμούμενος αραβικά πρότυπα, ποτισμένη από σουφικές δοξασίες και αναθυμιάσεις του οπίου και του χασίς· συνέταξε γεωγραφικές αναφορές και φιλοτέχνησε τοπογραφικά σχέδια· ίδρυσε την Εταιρεία «Κάμα Σάστρα» για την έκδοση απαγορευμένων έργων ερωτικού μυστικισμού και την Ανθρωπολογική Εταιρεία του Λονδίνου (το 1963, με τον James Hunt)· το αποκορύφωμά του όμως είναι οι ημερολογιακού τύπου καταγραφές των εξερευνήσεών του στη Μέση Ανατολή, στην Ανατολική και τη Δυτική Αφρική και τη Νότιο Αμερική - τις οποίες υποβοήθησε το ότι, μετά την εγκατάλειψη της στρατιωτικής υπηρεσίας και τη φήμη που κέρδισε από τα πρώτα περιηγητικά του κατορθώματα, υπηρέτησε ως βρετανός πρόξενος στην Ισημερινή Γουινέα, στη Βραζιλία, στη Δαμασκό και στην Τεργέστη. Ανάμεσα σε αυτά τα κατορθώματα, σπουδαιότερες είναι ίσως οι δύο αποστολές στην Ανατολική Αφρική -από τη Σομαλία το 1854 και από τη Ζανζιβάρη το 1856- με τον συνταγματάρχη Speke και με μυστικό σκοπό την ανακάλυψη των πηγών του Νείλου: ο Μπάρτον έγινε ο πρώτος Ευρωπαίος που πάτησε, μετά τη Μεδίνα και τη Μέκκα, ένα άλλο μυθικό μουσουλμανικό άβατο, την πόλη του Χαράρ (όπου, 35 χρόνια αργότερα, θα γινόταν ο τάφος του Ρεμπώ)· μαζί με τον Speke ήταν οι πρώτοι λευκοί που αντίκρισαν τη λίμνη Ταγκανίκα, και μόνος του ο Speke αργότερα βρήκε τη λίμνη Βικτωρία, την όντως απώτατη πηγή του Λευκού Νείλου.
Παρά την υπερβολική τόλμη του και την περιώνυμη αγριότητά του στις συμπλοκές, ο Ρ.Φ. Μπάρτον δεν υπήρξε καλός στρατιώτης, για τον ίδιο λόγο που δεν υπήρξε προηγουμένως καλός φοιτητής: λόγω της απείθαρχης φύσης του, της απόλυτης αδυναμίας του να ενταχθεί σε οιαδήποτε ιεραρχική δομή. Δείχνοντας ένα πρώιμο ταλέντο στις γλώσσες, που διευκολύνθηκε από την παραμονή της οικογένειάς του σε διάφορα μέρη της Ευρώπης, όταν αργότερα αποβλήθηκε από το Τρίνιτι Κόλετζ, κατατάχτηκε στον στρατό της Εταιρείας των Ανατολικών Ινδιών βλέποντάς το σαν ευκαιρία να μελετήσει τις γλώσσες και τα ήθη των τοπικών πληθυσμών. Κερδίζοντας γρήγορα μια εντυπωσιακή επάρκεια σε αρκετές ινδικές γλώσσες και διαλέκτους -ινδουστάνι, γκουτζαράτι, παντζάμπι και μαράθι, μεταξύ άλλων-, στράφηκε στα αραβικά και στα περσικά. Εκείνο που τον διακρίνει από τους ακαδημαϊκούς Οριενταλιστές, όμως, είναι η οξεία του αίσθηση τής συνέχειας που υπάρχει ανάμεσα στη γλώσσα, τους σωματικούς τρόπους, την κοσμοαντίληψη και τα ήθη. Σε αυτό το σαρκικό βίωμα τής γλώσσας, αν μπορούμε να το πούμε έτσι, οφείλεται η εντυπωσιακή ικανότητά του να υποκρίνεται τον ιθαγενή ανάμεσα σε πολλές διαφορετικές κοινότητες. Και για να θέσει σε δοκιμασία αυτό του το πλεονέκτημα απέναντι στους ακαδημαϊκούς λογίους, του οποίου είχε πάντα μια υπεροπτική επίγνωση, σχεδίασε το παράτολμο εγχείρημα που έμελλε να τον κάνει εν πρώτοις διάσημο: να επισκεφθεί τα ιερά προσκυνήματα της Μέκκας και της Μεδίνας, αυστηρώς απαγορευμένα σε μη μουσουλμάνους, μεταμφιεσμένος σε Αφγανό δερβίση.
Εχοντας εξασφαλίσει μιαν άδεια από τη Βασιλική Γεωγραφική Εταιρεία και την έγκριση από τη στρατιωτική του υπηρεσία, ο Μπάρτον πραγματοποίησε το αδιανόητο ταξίδι του στις 3 Απριλίου του 1853 επί πέντε μήνες. «Τι άλλο μου απέμενε παρά ν' αποδείξω, στην πράξη, ότι αυτό που θα μπορούσε να αποβεί επικίνδυνο για τους άλλους ταξιδιώτες ήταν ασφαλές για μένα;» (σελ. 29) γράφει με τη χαρακτηριστική του υπεροψία στο προοίμιο του ταξιδιωτικού του ημερολογίου· και το απέδειξε περίτρανα. Το βιβλίο του Προσωπική αφήγηση ενός προσκυνήματος στη Μεδίνα και στη Μέκκα (1855) θα γίνει η πρώτη συγγραφική του επιτυχία - και θα τον εκθέσει ταυτόχρονα σε πολλών ειδών επικρίσεις: η έστω εικονική αλλαξοπιστία δεν είναι, για τα βικτοριανά ήθη, η πιο ενδεδειγμένη συμπεριφορά ενός τζέντλεμαν. Ο τρόπος που ο ίδιος απαντά στους επικριτές του, αρκετά χρόνια αργότερα, αποκαλύπτει μια ευρύτητα πνεύματος, η οποία επίσης διαχωρίζει τον Μπάρτον από τους τυπικούς ευρωπαίους ιμπεριαλιστές με τον κοντόφθαλμο εθνοκεντρισμό και τον υφέρποντα ρατσισμό τους: «Ποιο είναι το στοιχείο του Μουσουλμανικού Προσκυνήματος που το καθιστά τόσο αποκρουστικό στους Χριστιανούς· τι είναι αυτό που το καθιστά αντικείμενο "πνευματικής γελοιοποίησης"; Μήπως δεν λατρεύουν και αυτοί τον Αβραάμ, τον Πατέρα των Πιστών; Μήπως ο Λοκ, και ακόμα υψηλότερες διάνοιες, δεν θεωρούσαν τους Μωαμεθανούς αιρετικούς χριστιανούς - Αρειανιστές για την ακρίβεια, οι οποίοι μέχρι το τέλος του 4ου αιώνα αντιπροσώπευαν τον κύριο όγκο των βορειοευρωπαίων Χριστιανών; [...] Γεγονός είναι πως υπάρχουν έντιμοι άνθρωποι οι οποίοι πιστεύουν ότι οι γενικές αρχές του Ισλάμ πλησιάζουν περισότερο τη γνήσια πίστη του Ιησού απ' ό,τι οι τροποποιήσεις που έχουν επιφέρει σ' αυτήν ο Παύλος και ο Αθανάσιος και οι οποίες στις μέρες μας έχουν διαιρέσει το ινδοευρωπαϊκό εκκλησίασμα σε Καθολικούς και Ρωμαιοκαθολικούς, Ελληνορθόδοξους και Ρώσους, Λουθηρανούς και Αγγλικανούς. [...] Στην πράξη, μια επίσκεψη μετά τη Μέκκα στο αγγλοϊνδικό Αντεν [...] μ' έκανε να πιστέψω ότι οι Μουσουλμάνοι είναι πιο ανεκτικοί, πιο φωτισμένοι, πιο φιλεύσπλαχνοι απ' ό,τι πολλές κοινότητες αυταποκαλούμενων Χριστιανών» (σελ. 20-21).
Το πρώτο έργο του Ρ.Φ. Μπάρτον που εκδίδεται στα ελληνικά, προσεκτικά επιμελημένο και μεταφρασμένο, είναι μια επιλογή κρίσιμων αποσπασμάτων από το παραπάνω βιβλίο. Οπωσδήποτε λίγο, αλλά είναι τουλάχιστον μια αρχή. Επιτρέπει να γνωριστεί κανείς με τις απαράμιλλες ιδιομορφίες του ύφους του -τον ακραίο, ωμό μερικές φορές, ρεαλισμό του, το σαρδόνιο χιούμορ, την προσοχή σ' εξωφρενικές λεπτομέρειες που διαφεύγουν από το μη ασκημένο μάτι, τη φυσικότητα της αφήγησης, που συχνά παρεμβάλλει πρακτικές οδηγίες για τον μελλοντικό ταξιδιώτη, τις μακροσκελείς, κοπιώδεις υποσημειώσεις που κλείνουν έναν τεράστιο γλωσσολογικό και πραγματολογικό πλούτο, αποθησαύρισμα προφανούς εμπειρίας ζωής- και ανοίγει, με παραστατικότητα την οποία τα σημερινά μας κριτήρια θα έλεγαν κινηματογραφική, μιαν απροδόκητα ζωντανή ενόραση σ' έναν κόσμο που για μας σήμερα μοιάζει βαλσαμωμένος σε μια σειρά γοητευτικές λιθογραφίες. Προπαντός, εικονίζει την απόλυτη εκδοχή του ταξιδιού: τη διάβαση των συνόρων της προσωπικής ταυτότητας, το βίωμα του ταξιδιώτη ως άλλου στον εαυτό του.
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου